Το αποτύπωμα του χρόνου στα πασχαλινά έθιμα

Με τον ίδιο τρόπο που πολλές εκκλησίες μας κτίστηκαν στα ερείπια αρχαίων ναών, έτσι και πολλά σημερινά χριστιανικά έθιμα και δοξασίες έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερους, προχριστιανικούς, ιστορικούς χρόνους.

Η ανάσταση της φύσης (την άνοιξη) που ακολουθεί τον θάνατό της (τον χειμώνα) γιορτάζεται σε όλες σχεδόν τις θρησκείες από τους αρχαίους χρόνους και σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Πολλοί μύθοι της Άνοιξης σχετίζονται με τον θάνατο και την ανάσταση κάποιου θεού, όπως του Διόνυσου στην αρχαία Θράκη και του Όσιρι στην αρχαία Αίγυπτο. 
Ο θεός συχνά διαμελίζεται και προσφέρεται προς βρώση στους πιστούς (θεοφαγία στην αρχαιότητα, Αγία Κοινωνία στον Χριστιανισμό), οι οποίοι έτσι ενσωματώνουν μέρος των ιδιοτήτων του και λαμβάνουν την ευλογία του θεού.

Το πασχαλινό αρνί έχει τις ρίζες του στο Πάσχα των Εβραίων και το έθιμο του θυσιαζόμενου αμνού με το αίμα των οποίων έβαφαν την είσοδο των σπιτιών τους, κατ' αναπαράσταση της νύχτας της εξόδου από την Αίγυπτο. Μετά την έλευση του Χριστού, ο ίδιος θυσιαζόμενος υπήρξε ο «αμνός» του Θεού, ο οποίος «πήρε» τη θέση του πασχαλινού αμνού, αφού θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα. Οι αμνοί είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα του Πάσχα, καθώς συμβολίζουν τον Χριστό. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είχε παρομοιάσει τον Χριστό με τον «Αμνό του Θεού, ο οποίος θα πάρει μαζί του την αμαρτία του κόσμου».

Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα του Πάσχα είναι το βάψιμο των αυγών τη Μεγάλη Πέμπτη, προχριστιανικό σύμβολο της ζωής, ενισχυμένο με τον συμβολισμό του κόκκινου χρώματος από το αίμα της θυσίας του Χριστού. Το αυγό συμβολίζει τον τάφο του Χριστού που ήταν ερμητικά κλειστός - όπως το περίβλημα του αυγού, αλλά έκρυβε μέσα του τη «Ζωή», αφού από αυτόν βγήκε ο Χριστός και αναστήθηκε!

Οι αρχαίοι Έλληνες, οι Πέρσες και οι Κινέζοι έδιναν τα αυγά σαν δώρα στις ανοιξιάτικες γιορτές. Οι πρώτες ιστορικές μαρτυρίες συμβολισμού του αυγού στη θρησκεία χρονολογούνται το 500 π.Χ., στην περίοδο των Αχαιμενιδών στην Περσία. Σε ανάγλυφο από την Περσέπολη παριστάνονται ευγενείς να κρατούν στα χέρια τους αυγά. Μερικά παγανιστικά έθιμα δείχνουν τον παραλληλισμό του αυγού προς τη δημιουργία της ζωής πάνω στη γη. Ο Ουρανός και η Γη θεωρούνταν σαν να ήταν τα μισά ενός αυγού, από όπου ξεπρόβαλε η ζωή πάνω στη Γη.

Το τσούγκρισμα του αυγού, μέσα από το τσόφλι που σπάει, συμβολίζει την απελευθέρωση της ζωής.

Συνέχεια και μίξη χρόνου λοιπόν. Κάτι σαν τα πλάνα που βλέπουμε καμιά φορά στον κινηματογράφο όπου το ένα πλάνο αργοσβήνει την ώρα που ταυτόχρονα εμφανίζεται το επόμενο σιγά-σιγά, μέχρι να αντικαταστήσει εντελώς το παλιό (fondue enchaîné).

Μπαίνω στον πειρασμό να κλείσω με μια χαριτωμένη ιστορία που συνέβη πριν από δύο-τρεις δεκαετίες σε κάποιον φοιτητή μου που τελείωνε το διδακτορικό του στο Milwaukee στις Η.Π.Α. 
Ήταν ορθόδοξο Πάσχα λοιπόν, και ο Γιώργος με τη γυναίκα του αποφάσισαν να καλέσουν φίλους και να σουβλίσουν αρνί στην πίσω αυλή της πολυκατοικίας τους. Όλα πήγαιναν καλά, το αρνί ψηνόταν, το κρασί και οι μεζέδες πηγαινοέρχονταν, μέχρι που κάποια στιγμή ακούστηκε η σειρήνα αστυνομικού αυτοκινήτου να σταματάει στο σπίτι τους. 
Βγαίνει, λοιπόν, ένας αστυνομικός με άγριες διαθέσεις (όσοι έχουν πάει στις Η.Π.Α. ξέρουν ότι η αστυνομία εκεί δεν αστειεύεται) και του λέει ότι από τις διπλανές πολυκατοικίες έχουν γίνει παράπονα για το «αποκρουστικό» θέαμα ενός ολόκληρου αρνιού να είναι σουβλισμένο με τη σούβλα να το διαπερνά ολόκληρο από το κεφάλι μέχρι το κάτω μέρος του, και να ψήνεται πάνω σε θράκα από κάρβουνα, ότι το θέαμα αυτό είναι άγριο και προσβλητικό και να σταματήσει άμεσα, αλλιώς θα του κάνει μήνυση. 
Πάγωσαν όλοι. Ο Γιώργος όμως (που δεν ήταν και χθεσινός, όπως λέμε) εξηγεί στον αστυνόμο ότι αυτό είναι θρησκευτικό έθιμο στην πατρίδα του, την Ελλάδα, και ότι τηρείται ευλαβικά την Κυριακή του Πάσχα. Ο αστυνόμος κόμπιασε, ζήτησε συγγνώμη, είπε ότι δεν γνώριζε το έθιμο αυτό, ευχήθηκε Καλό Πάσχα και έφυγε…

Αλέκος Λασκαράτος

Protagon