Η κρίση, τα μαθηματικά μοντέλα και οι αποτυχημένοι «προφήτες»

Στις οικονομικές κρίσεις άλλοι μετρούν ζημιές και άλλοι επιστημονικές προκλήσεις.

Γιατί οι ειδικοί αποτυγχάνουν σχεδόν πάντα να προβλέψουν το... επόμενο κραχ

 Μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση» έλεγε ο πρόεδρος Μάο Τσετούνγκ. Και δεν υπάρχει κατηγορία ανθρώπων που ενστερνίζεται περισσότερο τη ρήση αυτή από τους επιστημονικούς ερευνητές. Από τα «φρικιά των εργαστηρίων» που απορροφημένα από την επιστήμη τους θα έλεγε κανείς ότι χώνονται κι οι ίδιοι μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα αδιαφορώντας για ό,τι συμβαίνει γύρω τους. Αρκεί να τους πετύχει το πείραμα!

Ίσως να αγγίζει τα όρια της επαγγελματικής διαστροφής, όμως δεν χωρεί αμφιβολία ότι η ζωή κάποιων ερευνητών γιατρών και επιδημιολόγων απέκτησε μεγαλύτερο νόημα με την εξάπλωση του ιού Εμπολα. Στην οικονομική επιστήμη τα «φρικιά» μία κατάσταση ονειρεύονται: την κρίση! Υπάρχουν, λοιπόν, αρκετοί οικονομολόγοι, μαθηματικοί, ακόμη και φυσικοί που τρίβουν τα χέρια τους με τη νέα επιδείνωση που εμφανίζει εσχάτως η παγκόσμια οικονομία.

«Δώσαμε μεγάλη σημασία σε απλοϊκά μαθηματικά μοντέλα οικονομικής ανάλυσης. Αυτά χρησιμοποιούν οι οικονομικοί αναλυτές των τραπεζών, των κυβερνήσεων και των οίκων αξιολόγησης. Γι' αυτό αποτυγχάνουν συχνά στις προβλέψεις τους» δηλώνει στον «Monde» Μισέλ Κρουί, διευθυντής ερευνών της γαλλικής χρηματιστηριακής εταιρείας Natixis.

Εν προκειμένω, εκείνο που απαιτείται είναι να εκμεταλλευθούμε την κρίση για να βελτιώσουμε τα μαθηματικά μοντέλα, υποστηρίζουν οι ερευνητές. Και εντοπίζουν μπροστά τους τέσσερις προκλήσεις:

Η πρώτη πρόκληση αφορά την αξιοπιστία των δεδομένων. Τα μοντέλα δεν είναι αξιόπιστα αν δεν είναι και τα δεδομένα που χρησιμοποιούν. Και τα δεδομένα είναι όλο και περισσότερο αναξιόπιστα. «Το έτος 2000 τα τρία τέταρτα των αμερικανικών στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου (subprimes) ήταν καλά αιτιολογημένα. Το 2006 μόνο τα μισά από τα δάνεια ήταν επαρκώς αιτιολογημένα. Διότι η επιβεβαίωση της πληροφορίας κοστίζει» εξηγεί ο Τιλ Σόιερμαν της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed).

Η δεύτερη πρόκληση αφορά τη διαχείριση της έλλειψης. Τα μοντέλα οδηγούν έναν μεγάλο αριθμό παραγόντων της αγοράς να υιοθετούν την ίδια συμπεριφορά. Όταν ξέσπασε η κρίση πολλοί θέλησαν να αγοράσουν τα ίδια προϊόντα για να καλυφθούν. Γρήγορα αντελήφθησαν ότι δεν μπορούσαν να βρουν τα προϊόντα αυτά στην αγορά. Λόγω μεγάλης ζήτησης υπήρχε έλλειψη. Και αν τα έβρισκαν, οι τιμές τους είχαν εκτιναχθεί στα ύψη, διότι ουδείς είχε σκεφθεί ότι κάποτε οι πελάτες τους θα ζητούσαν να καλυφθούν στο ίδιο καταφύγιο. Η πιθανότητα έλλειψης χρηματοοικονομικών προϊόντων λόγω υπερβάλλουσας ζήτησης δεν προβλέπεται από τα μοντέλα. Ομως, «το ρίσκο έλλειψης ρευστότητας ενδιαφέρει τους ερευνητές» επιβεβαιώνει η Μονίκ Ζανμπλάν, καθηγήτρια Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Εβρί.

Η τρίτη πρόκληση αφορά τη διαδραστική λειτουργία των παραγόντων της αγοράς. Η κρίση απέδειξε ότι οι συμπεριφορές των διαχειριστών κεφαλαίων δεν αναλύονται σωστά. Για να αντιληφθεί κανείς τους μηχανισμούς αντίδρασης των αγορών πρέπει να λάβει υπόψη του ότι οι traders διατηρούν πάντα διαύλους επικοινωνίας μεταξύ τους. «Πρόκειται για ζήτημα φυσικής της αγοράς. Η κρίση φέρνει στο προσκήνιο την οικονο-φυσική ως απαραίτητο συμπλήρωμα των μαθηματικών μοντέλων» τονίζει ο καθηγητής στην Ecole Centrale του Παρισιού Φρεντερίκ Αμπερζέλ.

Η τέταρτη πρόκληση αφορά την ανάγκη καλύτερης αξιολόγησης του ρίσκου. Το επάγγελμα του εκτιμητή επενδυτικών κινδύνων εκτιμάται λιγότερο στην αγορά από εκείνο του χρηματιστή. «Οι καλύτεροι φοιτητές προσλαμβάνονται μετά την αποφοίτησή τους ως traders. Οι λιγότερο καλοί στρέφονται στην αξιολόγηση ρίσκου» εξηγεί ο επιστημονικός σύμβουλος Ζαν-Μισέλ Λασρί. Ένας μαθηματικός, άλλωστε, που βρίσκει απασχόληση ως χρηματιστής έχει τη δυνατότητα έπειτα από μια πενταετία να κερδίζει τετραπλάσια ή πενταπλάσια από όσα κερδίζει ένας κάτοχος του ίδιου πτυχίου που ασχολείται με τη διαχείριση ρίσκου. Ο κλάδος διαχείρισης ρίσκου, δηλαδή, δεν προσελκύει τα πιο «δυνατά» μυαλά.

Όπως κάθε απρόβλεπτη καταιγίδα βοηθά τους ερευνητές της μετεωρολογίας να μάθουν περισσότερα για την επιστήμη τους, κάθε απρόβλεπτη κρίση βοηθά τους ερευνητές της οικονομίας να βελτιώσουν τις τεχνικές πρόβλεψης της… επόμενης κρίσης. Σε κάθε περίπτωση αρκεί η πρόγνωση να βασίζεται στην επιστημονική παρατήρηση και μελέτη. Διαφορετικά δεν μιλάμε για πρόγνωση αλλά για προφητεία...

ΤΟ ΒΗΜΑ